ترس از زايمان و بارداري؛ دلايل، علائم و راه‌هاي غلبه بر آن
بارداري و زايمان از اتفاقات مهم زندگي زنان است كه هم مي‌تواند موجبات شادي فراوان را فراهم كند و هم منبعي براي اضطراب و استرس باشد. نگراني عمده در زايمان معطوف به دردي است كه بايد تحمل شود و مشكلات محتملي كه امكان دارد در طول اين فرايند رخ بدهند. اين نگراني‌ها طبيعي‌اند و تقريبا تمام زنان تا حدودي با آنها مواجه مي‌شوند. اين نگراني‌ها و مشكلات معمولا با كسب آگاهي، تسلط به خود و يافتن راه‌هايي براي رسيدن به آرامش، همراهي دوستان و آشنايان و… رفع مي‌شوند. اما گاهي‌اوقات، نگراني‌ها به مشكلي جدي بدل مي‌شوند و توكوفوبيا رخ مي‌دهد.
نشانه‌هاي ترس از زايمان چيست؟ترس از بارداري و زايمان، نوع خاصي از فوبياست كه طي يك اختلال اضطراب، فرد درباره يك موقعيت يا شي‌ء دچار ترسي غيرمنطقي و بي‌دليل مي‌شود. از نشانه‌هاي ترس از بارداري و زايمان طبيعي مي‌توان به اختلالات خواب، حملات پانيك يا وحشت‌زدگي، كابوس و دوري گزيني اشاره كرد. نشانه‌هاي ديگر اين ترس به شرح زير هستند:
- دچار شدن به احساس ترس حتي با فكر كردن به بارداري و زايمان؛
- اضطراب و افسردگي؛
- ترس از مرده به دنيا آمدن نوزاد، تولد نوزاد با نقص‌هاي مادرزادي، مرگ مادر و…؛
- اصرار شديد بر زايمان سزارين.
برخي از زنان، به‌خاطر ترسي كه از زايمان و بارداري دارند، از فعاليت‌هاي جنسي هم پرهيز مي‌كنند و تمايلي به برقراري رابطه جنسي ندارند. از اين ميان، زناني كه از زايمان وحشت دارند، در هنگام بارداري اصرار به استفاده از عمل سزارين دارند يا در هنگام زايمان دچار تروما يا ضربه رواني مي‌شوند و حتي در مواردي با نوزاد خود ارتباط خوبي برقرار نخواهند كرد.
جالب است بدانيد كه احتمال دارد مردان هم به ترس از زايمان دچار شوند. محققان دريافته‌اند كه اين دسته از مردان به‌شدت دچار نگراني بابت سلامت و ايمني نوزاد و مادرش هستند. توكوفوبيا به‌واسطۀ نگراني‌هايي درباره زايمان كردن، تصميم گيري، مشكلات مالي، روش‌هاي درماني پزشكي، دغدغه‌هاي سرپرستي و رسيدگي به نوزاد و… به وجود مي‌آيند.
دلايل ترس از زايمان چيست؟دلايل متعددي براي دچار شدن به توكوفوبيا وجود دارد مثل ترس از ناشناخته‌ها، از دست رفتن كنترل زندگي و حريم خصوصي، داشتن تجربۀ مورد تجاوز جنسي قرار گرفتن، ترس از درد، ترس درباره زندگي نوزاد و بي‌اعتمادي به كادر پزشكي. ترس از اينكه فرايند زايمان به‌شكلي امن و آرام پيش نرود و عوارض و مشكلاتي مانند پره اكلامپسي يا مرگ رخ دهد هم باعث مي‌شود زنان از زايمان كردن بترسند. اگر شخصي از همراهي دوستان و آشنايان خود در مسير زايمان برخوردار نباشد، احتمالا دچار ترس بيشتري خواهد شد.
دو نوع مختلف توكوفوبيا وجود دارد:
- ترس اوليه: ترس اوليه در زناني رخ مي‌دهد كه تاكنون تجربه بارداري و زايمان نداشته‌اند. اين ترس ممكن است از نوجواني يا بعد از بارداري شروع شود. در زنان و دختراني كه مورد تجاوز قرار گرفته‌اند هم احتمال وقوع اين ترس وجود دارد. آزمايش‌هاي پزشكي در طول دوران بارداري يا براي زايمان هم مي‌توانند موجبات تحريك اين نوع ترس را فراهم كنند.
- ترس ثانويه: اين ترس در زناني ايجاد مي‌شود كه قبلا بارداري و زايمان را تجربه كرده‌اند. چنين ترسي در اين زنان معمولا نشانه‌اي از تجربه سختي در گذشته است. توكوفوبيا براي زناني كه سقط جنين عمدي و يا غيرعمدي داشته‌اند يا درمان‌هاي باروري براي‌شان موفقيت‌آميز نبوده است يا نوزاد مرده به دنيا آورده‌اند در دسته ترس ثانويه قرار مي‌گيرد.
پژوهشگران تفسيرهاي گوناگوني براي شكل‌گيري ترس از بارداري بيان مي‌كنند؛ مثلا شنيدن تجربه‌هاي ناخوشايند زايمان و بارداري از زنان ديگر، ترس از ناتواني در مديريت درد و وجود انواع مشكلات رواني قبلي مانند افسردگي و اضطراب هم از جمله دلايل شكل‌گيري اين ترس در زنان است.
آيا ترس از زايمان مشكل رايجي است؟ترسيدن از زايمان و بارداري تا حد معقولي براي همه وجود دارد. حتي درصدي منطقي از ترس باعث مي‌شود فردِ باردار به خود رسيدگي بيشتري كند و مراقبت‌ها و وسايل لازم براي مديريت بهتر اوضاع براي خود را فراهم نمايد. چنين ترسي رايج است و حدود ۸۰ درصد از زنان تا حدي بابت چيزهايي مانند درد، سلامتي، ايمني هنگام زايمان و… دچار ترس مي‌شوند. اين ترس‌ها رايج هستند و بيشتر زنان با كسب آگاهي و اطلاع درباره زايمان و فرايند آن، صحبت با زنان ديگر و مشاوره با پزشك از چنين ترس‌هايي رها مي‌شوند.
اما در مواردي، ترس‌هاي عادي چنان شديد مي‌شوند و فرد را از پا درمي‌آورند كه به آنها ترس از زايمان يا «توكوفوبيا» گفته مي‌شود. ميزان رواج اين ترس چندان مشخص نيست. برخي از تحقيقات نشان مي‌دهد كه چنين ترسي در ۲ تا ۵ درصد از زنان وجود دارد. برخي ديگر از شواهد حاكي از آن است كه حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از زنان دچار ترس شديد از زايمان مي‌شوند.
تحقيقات بيشتر در اين زمينه چه مي‌گويند؟در يك پژوهش، مشخص شده است كه تنها ۰٫۰۳۲ درصد از زنان دچار توكوفوبيا مي‌شوند. محققان معتقدند كه ترسيدن طبيعي از زايمان با فوبياي آن تفاوت‌هاي مهمي دارد؛ گرچه اين‌دو اغلب با يكديگر اشتباه گرفته مي‌شوند. ترس از بارداري طيفي از احساسات و افكار توأم با ترس از اين موضوع را در بر مي‌گيرد.
سطوح طبيعي اين ترس نسبتا كم است اما در مواردي كه اين ترس شديد مي‌شود، عملكرد روزانه فرد تغيير مي‌كند و تحت‌الشعاع ترس قرار مي‌گيرد.
تفاوت در آمارهاي مرتبط با ميزان ترس از زايمان به‌خاطر تعاريف متفاوتي است كه محققان از اين نوع ترس دارند. مثلا برخي از زنان با سطح متوسطي از ترس در گروه كساني قرار مي‌گيرند كه دچار اين فوبيا هستند و برخي ديگر با وجود ترس‌هاي شديدي كه دارند، در آمار ناديده گرفته مي‌شوند.
تفاوت ترس از زايمان با اختلال استرس پس از سانحه چيست؟آمارها نشان مي‌دهد كه ۳ درصد از زنان به‌خاطر زايمان دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) مي‌شوند. اين آمار براي زايمان زناني كه بيشتر در معرض چنين اختلالي هستند، بيشتر هم مي‌شود. ازجمله عوارض و نتايج اختلال استرس پس از سانحه بايد به «گوش‌به‌زنگ بودن» (hypervigilance) اشاره كرد كه نظارت دائمي و شديد محيط اطراف براي مراقبت از خود در برابر تهديدها و خطرات است. كابوس‌هاي شبانه درباره رويداد و تنش ناخوشايند و نيز يادآوري خاطرات آن (flashbacks: تجسم دوباره حادثه) هم از جمله عوارض جانبي چنين مشكلي است.
گاهي‌اوقات، وجود نشانه‌هاي اختلال استرس پس از سانحه باعث مي‌شود كه تشخيص درباره برخي از زنان، ترس از زايمان ثانويه باشد. در بعضي از موارد هم اين اختلالات با افسردگي پس از زايمان اشتباه گرفته مي‌شوند. چنين سوءتفاهمي در تشخيص اختلالات رايج است. براي در نظر گرفتن درماني دقيق و مؤثر، تميز دادن اين اختلالات از يكديگر ضروري است.
درمان ترس از زايمان چيست؟درمان توكوفوبيا براي تضمين سلامت مادر و نوزاد ضروري است. احتمالا روند درمان با همكاري متخصص زنان و زايمان و يك روان‌پزشك يا روان‌شناس انجام مي‌شود. متخصصان سلامت روان مي‌توانند دلايل پنهاني و ريشۀ به وجود آمدن چنين ترسي در بيمار را مشخص كنند؛ مثلا كشف كنند كه افسردگي يا اضطراب زمينه‌ساز ايجاد اين ترس شده است. متخصصان زنان و زايمان هم با اطلاع‌رساني و آگاهي دادن به فرد باعث مي‌شوند كه او از روند زايمان مطلع شود و خيالش بابت اين موضوع و ايمني آن كاملا آسوده باشد.
حمايت و همراهي نزديكان بايد چگونه باشد؟حمايت عاطفي و همراهي خانواده و نزديكان با بيمار بسيار ضروري و مهم است. بسياري از افراد با وجود همراهاني كه در كنارشان هستند، احساس امنيت بيشتري مي‌كنند. پژوهش‌ها هم نشان مي‌دهد كه وجود نزديكان و اقوام در كنار زناني كه از زايمان مي‌ترسند در به حداقل رساندن چنين مشكلي بسيار كارساز است. وجود حمايت و همراهي ديگران باعث افزايش احساس خودكارآمدي در فرد مي‌شود و حتي روي نظر او براي انجام عمل سزارين اثر مي‌گذارد و موجب مي‌شود كه زايمان طبيعي را انتخاب كند.
گاهي‌اوقات، حمايت و همراهي با بيمار را يك نفر انجام مي‌دهد و گاهي پاي يك گروه از حاميان در ميان است كه مي‌توانند دوستان، آشنايان و اقوام باشند. مشاوران، روان‌شناسان، متخصصان زنان و زايمان و ماماها هم مي‌توانند در ميان حاميان فرد قرار بگيرند و به او براي فائق آمدن بر توكوفوبيا كمك كنند.
تجربه زايمان بدون مشكل هم در كاهش اين ترس مؤثر است. نتايج يك پژوهش نشان داده است: زناني كه احساس مي‌كنند كنترل بدن خود را در دست دارند و از فرايند زايمان آگاه هستند، بهتر با ترس خود كنار مي‌آيند. بسياري از زنان به‌دنبال استفاده از مشاوره و راهنمايي‌هاي زنان ديگري هستند كه قبلا زايمان كرده‌اند؛ مثلا مادران، خواهران، اقوام و… مي‌توانند با گذاشتن تجربه‌هاي خود در اختيار فرد باعث كاهش ترس از زايمان شوند. پژوهش‌ها نشان مي‌دهد كه مشاوره اين‌چنيني و همراهي با زنان باردار در از بين بردن ترس مفيد است و درصد ميل به عمل سزارين را تا ۵۰ درصد كاهش مي‌دهد.
درمان‌هاي روحي و رواني در ترس از زايمان چگونه است؟روان درماني و رفتار درماني شناختي (CBT) هم در مسير درمان ترس از بارداري مفيد هستند. رفتار درماني شناختي معطوف به علائمي خاص است؛ يعني به علائم و ويژگي‌هاي خاصي از اختلال فرد توجه مي‌كند و در كوتاه‌مدت، اين مشكلات را رفع مي‌كند؛ به همين دليل، ظاهرا انتخاب خوبي براي رفع توكوفوبيا خواهد بود. در يك پژوهش، به ۲ روش مختلف سعي در درمان ترس از زايمان شده بود: يكي از روش‌ها، روشي استاندارد و عادي بود و در روش ديگر از درمان رفتاري ـ شناختي ازطريق اينترنت استفاده شده بود.
هرچند كه هر دو روش در كاهش ترس از بارداري در افراد مؤثر نشان مي‌دادند، اما روش رفتار درماني شناختي موجب كاهش علائم بيشتري در افراد شده بود. البته، تعداد افرادي كه از به رفتار درماني شناختي پايبند ماندند و آن را تكميل كردند، چندان زياد نبود؛ به همين دليل، محققان تشخيص دادند كه شدني و پذيرفتني بودن چنين درماني از سوي بيماران قابل‌توجه نيست.
داروهاي لازم براي درمان ترس از زايمان چيست؟براي رفع توكوفوبيا داروها هم به‌عنوان درماني مستقل يا در كنار روش‌هاي درماني ديگر استفاده مي‌شوند تا دلايل ريشه‌اي اين ترس مانند اضطراب، افسردگي يا اختلالات رواني ديگر را از ميان بردارند. درمان ترس از زايمان نيازمند به‌كارگيري رويكردهاي بين‌رشته‌اي است؛ يعني از چندين رشته و تخصص براي درمان اين مشكل بايد استفاده شود. هم روان‌شناسان و هم متخصصان زنان و زايمان در اين مسير با هم همراه مي‌شوند. براي كاهش ترس‌هاي موجود در فرد بايد حتما درباره روند زايمان، شيوه كنترل درد و انتخاب روش زايمان به او اطلاع‌رساني شود و مشورت‌هاي لازم ميان متخصص و بيمار صورت بگيرد.
گام‌هاي مهم در رفع ترس از زايمان چيست؟اگر احساس مي‌كنيد كه دچار توكوفوبيا هستيد يا چنين مشكلي براي‌تان به وقوع خواهد پيوست بايد گام‌هاي زير را در نظر بگيريد:
- احساسات خود را به دكتر يا ماما بگوييد. سطح و ميزاني از اضطراب طبيعي است. با مطرح كردن اين اضطراب، آنان مي‌توانند به شما قوت‌قلب بدهند و مراقبت‌هاي بيشتري انجام دهند.
- بهتر است كه به فكر طراحي يك برنامه براي فرايند زايمان باشيد. براي اين كار بايد خواسته‌ها و نيازهاي‌تان را با پزشك مطرح كنيد؛ مثلا درباره روش‌هاي كنترل درد و شيوه زايمان با او همفكري كنيد. داشتن برنامه‌اي مشخص باعث مي‌شود كه قوي‌تر و آماده‌تر باشيد و احساس كنيد كه اوضاع را در كنترل داريد.
- از گوش دادن به ماجراها و تجربه‌هاي ناخوشايند ديگران امتناع كنيد. شنيدن داستان‌هاي ناراحت‌كننده و وحشتناك درباره زايمان مي‌تواند به تشديد ترس‌تان بينجامد. اطلاعات و آگاهي‌هاي پزشكي مناسب در اين زمينه كسب كنيد و به ابعاد مثبت اين فرايند و تجربه‌هاي مطلوب و خوب توجه داشته باشيد. اگر شخصي از تجربه‌ها و داستان‌هاي وحشتناك صحبت كرد، از او بخواهيد كه حرفش را متوقف كند و چنين چيزهايي براي‌تان تعريف نكند.
- شركت در كلاس‌هاي آموزشي قبل از زايمان براي قرار گرفتن در جريان روش‌هاي كنترل درد، آشنايي با فرايند زايمان و مسائل مرتبط با آن مي‌تواند تا حد زيادي از ترس‌ها و دلهره‌ها بكاهد.
- اگر ترس از زايمان باعث مختل شدن روند طبيعي زندگي‌تان مي‌شود، حتما در اين زمينه از كمك حرفه‌اي روان‌شناسان، روان‌پزشكان، مشاوران يا متخصصان بهره ببريد.
هر چند كه ترس از بارداري چندان رايج نيست و به‌ندرت در ميان زنان ديده مي‌شود، اما در صورت وقوع، اثراتي جدي بر زندگي فرد و عملكرد روزانه‌اش مي‌گذارد. گاهي افراد مبتلا به اين ترس، حتي باوجود ميل به فرزندآوري، از باردار شدن امتناع مي‌ورزند. همراهي با اين افراد و استفاده از روش‌هاي درماني مساعد مي‌تواند موجب كنترل علائم اين ترس شود و به رقم خوردن تجربه‌اي شيرين از بارداري و زايمان كمك كند. اگر دچار توكوفوبيا هستيد حتما با پزشك صحبت كنيد.
برچسب: ،